O'zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Rossiya Federatsiyasiga tashrifi ikki mamlakat o'rtasidagi munosabatlar uchun yangi syurpriz hozirlamayapti, Toshkentning Moskva tomon tezroq intilishiga sabab bo'lmaydi, degan RIA Novosti tomonidan so'ralgan ekspertlar.
Ilgariroq Kreml matbuot xizmati Mirziyoyev 4–5 aprel kunlari ilk bor Rossiyaga davlat tashrifi bilan kelishini kelishini ma`lum qilgan edi. "5 aprel kuni o'tkaziladigan oliy darajadagi muzokaralar mobaynida ikki tomonlama munosabatlarning muhim masalalari muhokama etilib, siyosiy, savdo-iqtisodiy, madaniy-gumanitar va ilmiy sohalarda o'zaro manfaatli hamkorlikni yanada rivojlantirish choralarini belgilab olish", shuningdek, "bir qator xalqaro va mintaqaviy dolzarb muammolar bo'yicha fikr almashish" mo'ljallanmoqda.
Davlat tashrifi — bu xorijiy davlatlar vakillarining Rossiya Federatsiyasiga rasmiy tashriflarining oliy darajasi hisoblanadi. Bu tashrif davlat rahbarlari darajasida amalga oshiriladi va ko'p hollarda ularning lavozimdagi davrida bir martagina amalga oshiriladi.
Syurprizlar bo'lmaydi
Mamlakatning birinchi prezidenti vafot etgach, Toshkentning tashqi siyosatdagi yo'nalishi belgilanishini ko'p kutishga to'g'ri kelgani yo'q va sensatsiya ham ro'y bermadi. Sentyabr oyida Rossiya prezidenti Vladimir Putin va Karimovning dafn marosimida qatnashgan bosh vazir Dmitriy Medvedev bilan uchrashuvlari chog'ida Mirziyoyev nima bo'lganda ham, Rossiya yo'nalishida hammasi avvalgidek qolishini bildirgan edi. O'shanda bo'lajak prezident O'zbekiston uchun Rossiya bilan munosabatlar "strategik sherikchilik, ittifoqchilikka asoslangani, shunday ekani va shunday bo'lib qolishi"ni bildirib o'tgan edi.
Ekspertlarning fikricha Mirziyoyevning Moskvaga tashrifi mobaynida ham syurprizlar kutilmaydi. "Mirziyoyev Karimov siyosatining asosiy, strategik jihatlariga rioya qilishini bildirib o'tgan... Shu sababli, Rossiya va O'zbekiston o'rtasidagi yanada barqaror munosabatlardan umid qilaverish mumkin", — degan RIA Novosti bilan suhbatda Moskva davlat xalqaro munosabatlar instituti Tahliliy markazi direktori Andrey Kazantsev.
Biroq, uning fikricha, Toshkent Rossiya tomonidan taklif etiladigan integratsion uyushmalarda qatnashishdan ehtiyotlik bilan o'zini tortib turadi. Gap Kollektiv xavfsizlik shartnomasi tashkiloti (KXShT) va Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqi (YeOII) kabilar haqida bormoqda. " O'zbekistonning Rossiya tomon ildamroq intilishi, Qozog'iston darajasidagi strategik sherikka aylanishini kutishdan ma`ni yo'q. Bu masalada, fikrimcha, qandaydir ortiqcha umidlarga berilmaslik kerak", — degan ekspert.
Yevroosiyo tahliliy klubi rahbari, Xalqaro masalalar bo'yicha Rossiya kengashi eksperti Nikita Mendkovich ham yuqoridagi fikrlarga qo'shiladi.
"Yaqin orada O'zbekiston siyosatida qandaydir radikal o'zgarishlarni kutmayapman, chunki strategik yo'nalishlar darajasida amaldagi prezident eski siyosatni qo'llashda bardavom. Ya`ni, Rossiya bilan ma`lum bir munosabatlar darajasini saqlagan holda, u uzoq xorij davlatlari bilan aloqalardan ham to'liq voz kechmasligi aniq", — dedi u RIA Novosti’ga.
"Fikrimcha, Rossiyaga joriy tashrifi davomida O'zbekiston prezidenti Moskva bilan munosabatlarning ma`lum darajasini saqlab qolish niyati va iqtisodiyot va xavfsizlik sohalarida hamkorlikning mavjud ko'rinishlarini asrab qolish xohishini namoyon etsa kerak", — deya qo'shimcha qilgan Mendkovich.
Terrorchilikka qarshi kurashda muhim sherik
Bir tomondan do'stlik haqida gapirib, boshqa tomondan o'ta yaqin integratsiyaga shoshilmaydigan sherik bilan nima borasida kelishish mumkin? Ekspertlarning fikricha, xavfsizlik masalalari eng birinchi navbatda bo'lmog'i lozim.
"Strategik sohada O'zbekiston juda muhim hamkor, chunki u Markaziy Osiyoning qoq markazidan joy egallagan. Biroq u yerda Afg'oniston va Yaqin Sharqdagi og'ir vaziyatlar tufayli ko'plab xatar va tahdidlar mavjud", — deya ta`kidladi Kazantsev.
"O'zbekiston hukumati yillar mobaynida o'z hududida ekstremizmga qarshi faol kurash olib bormoqda va bu bilan minataqaning barqarorlashuvi va Afg'oniston bilan chegaralarning mustahkam bo'lishiga erishib kelmoqda. Bu nuqtai nazarda O'zbekiston — avvalo xalqaro terrorizm va diniy ekstremizmga qarshi kurashda barqarorlik va xavfsizlikni ta`minlovchi sherik hisoblanadi", — dedi u.
Mendkovichning fikricha, umumiy tutashuv nuqtalari haqida gapirilsa, gap avvalo xavfsizlik masalalariga borib taqaladi.
"Hanuzgacha biz afg'on tahdidini — Afg'oniston hududidan kelayotgan ekstremizm va terrorizm xavfini bartaraf eta olganimiz yo'q, bu masalada Markaziy Osiyoning Afg'oniston bilan chegaradosh davlatlarining barchasi bahamjihat hamkorlik qilmog'i zarur. Ular sirasiga, albatta, O'zbekiston ham kiradi. Bu masalada muloqot va harakatlarni muvofiqlashtirish, chegaralarni himoya qilish uchun birgalikdagi qandaydir choralar talab etiladi", — dedi u.
Iqtisodiy realizm
Shubhasiz, Mirziyoyevning Moskvaga tashrifi davomida iqtisodiyot masalalari ham muhokama etiladi. Kutilishicha, tashrif yakunlari bo'yicha hukumatlararo, idoralararo va tijoratga oid hujjatlar imzolanadi.
Lekin ilgariroq O'zbekiston Rossiya bilan 2016 yilda 2015 yiladgiga nisbatan 5 foizga — 4,2 milliard AQSh dollarigacha kamaygan tovar aylanmasi hajmini sezilarli oshirish haqida bayonot bergan edi. O'zbekiston bosh vaziri o'rinbosari Rustam Azimov o'zbek korxonalari RFga yengil va yuk avtomobillari, avtobuslar, kimyo va neft-kimyo mahsulotlari, tekstil va charm-poyafzal mahsulotlari, maishiy texnika, kabel-o'tkazgich mahsulotlari, qurilish materiallari yetkazishni sezilarli tarzda oshirishi mumkinligi haqida gapirgan edi.
Uning so'zlariga ko'ra, O'zbekiston, o'z navbatida, Rossiyadan ishlab chiqarish-texnik maqsadlardagi mahsulotlar, jumladan, neft, metall prokati va quvurlar, taxta va yog'och mahsulotlari, turli mexanik va elektr uskunalari, kimyoviy sanoat mahsulotlari, qog'oz mahsulotlari, farmatsevtik preparatlar, maxsus transport vositalari va boshqalarni xarid qilishga tayyor.
Rossiya Federatsiyasi hukumati matbuot xizmati O'zbekiston MDH mintaqasida Rossiyaning asosiy savdo-iqtisodiy sheriklaridan biri hisoblanishini aytib o'tgan edi. "Rossiya Federatsiyasi 2016 yil yakunlariga ko'ra, tashqi savdo aylanmasidagi 17,2 foiz ulushi bilan O'zbekistonning barcha savdo sheriklari isida ikkinchi o'rinni egallaydi. Noqulay tashqi kon`yunkturaga qaramasdan, 2016 yilda davlatlar ikki tomonlama savdoning tabiiy hajmini saqlab qolishga, bir qator ba`zi sohalarda esa sezilarli o'sishga ham erishgan", — deyiladi xabarda.
Ikki mamlakat energetika sohasida ham faol hamkorlik qilmoqda. RF vazirlar mahkamasi matbuot xizmatining xabariga ko'ra, umumiy investitsiyalari hajmi 5 milliard dollar bo'lgan "LUKOYL" O'zbekistondagi eng yirik xorijiy investor hisoblanadi.
Bundan tashqari, Rossiyaning boshqa bir kompaniyasi — "Gazprom" yaqinda O'zbekistondan keyingi besh yilda tabiiy gaz xarid qilish bo'yicha Toshkent bilan kelishuvga erishgan. Ilgariroq, "Gazprom" 2016 yil yakunlariga ko'ra sotib olingan 6,2 milliard metr kub gaz o'rniga 2017 yilda 5 milliard metr kub sotib olishi xabar qilingan edi. Gas Project Development Central Asia (Gazprom International’ning sho'`ba strukturasi) va O'zbekneftgazning yana bir loyihasi doirasida Ustyurtdagi konlardan gaz qazib olishni boshlash rejalashtirilmoqda. Loyihaga ko'ra, yaqin 10 yil ichida 1,5 milliard metr kub gaz va 76 ming tonna kondensat qazib olish quvvatlari yaratiladi. Inverstitsiyalar hajmi 700 million AQSh dollarini tashkil etishi mumkin.
Manba:KunIlgariroq Kreml matbuot xizmati Mirziyoyev 4–5 aprel kunlari ilk bor Rossiyaga davlat tashrifi bilan kelishini kelishini ma`lum qilgan edi. "5 aprel kuni o'tkaziladigan oliy darajadagi muzokaralar mobaynida ikki tomonlama munosabatlarning muhim masalalari muhokama etilib, siyosiy, savdo-iqtisodiy, madaniy-gumanitar va ilmiy sohalarda o'zaro manfaatli hamkorlikni yanada rivojlantirish choralarini belgilab olish", shuningdek, "bir qator xalqaro va mintaqaviy dolzarb muammolar bo'yicha fikr almashish" mo'ljallanmoqda.
Davlat tashrifi — bu xorijiy davlatlar vakillarining Rossiya Federatsiyasiga rasmiy tashriflarining oliy darajasi hisoblanadi. Bu tashrif davlat rahbarlari darajasida amalga oshiriladi va ko'p hollarda ularning lavozimdagi davrida bir martagina amalga oshiriladi.
Syurprizlar bo'lmaydi
Mamlakatning birinchi prezidenti vafot etgach, Toshkentning tashqi siyosatdagi yo'nalishi belgilanishini ko'p kutishga to'g'ri kelgani yo'q va sensatsiya ham ro'y bermadi. Sentyabr oyida Rossiya prezidenti Vladimir Putin va Karimovning dafn marosimida qatnashgan bosh vazir Dmitriy Medvedev bilan uchrashuvlari chog'ida Mirziyoyev nima bo'lganda ham, Rossiya yo'nalishida hammasi avvalgidek qolishini bildirgan edi. O'shanda bo'lajak prezident O'zbekiston uchun Rossiya bilan munosabatlar "strategik sherikchilik, ittifoqchilikka asoslangani, shunday ekani va shunday bo'lib qolishi"ni bildirib o'tgan edi.
Ekspertlarning fikricha Mirziyoyevning Moskvaga tashrifi mobaynida ham syurprizlar kutilmaydi. "Mirziyoyev Karimov siyosatining asosiy, strategik jihatlariga rioya qilishini bildirib o'tgan... Shu sababli, Rossiya va O'zbekiston o'rtasidagi yanada barqaror munosabatlardan umid qilaverish mumkin", — degan RIA Novosti bilan suhbatda Moskva davlat xalqaro munosabatlar instituti Tahliliy markazi direktori Andrey Kazantsev.
Biroq, uning fikricha, Toshkent Rossiya tomonidan taklif etiladigan integratsion uyushmalarda qatnashishdan ehtiyotlik bilan o'zini tortib turadi. Gap Kollektiv xavfsizlik shartnomasi tashkiloti (KXShT) va Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqi (YeOII) kabilar haqida bormoqda. " O'zbekistonning Rossiya tomon ildamroq intilishi, Qozog'iston darajasidagi strategik sherikka aylanishini kutishdan ma`ni yo'q. Bu masalada, fikrimcha, qandaydir ortiqcha umidlarga berilmaslik kerak", — degan ekspert.
Yevroosiyo tahliliy klubi rahbari, Xalqaro masalalar bo'yicha Rossiya kengashi eksperti Nikita Mendkovich ham yuqoridagi fikrlarga qo'shiladi.
"Yaqin orada O'zbekiston siyosatida qandaydir radikal o'zgarishlarni kutmayapman, chunki strategik yo'nalishlar darajasida amaldagi prezident eski siyosatni qo'llashda bardavom. Ya`ni, Rossiya bilan ma`lum bir munosabatlar darajasini saqlagan holda, u uzoq xorij davlatlari bilan aloqalardan ham to'liq voz kechmasligi aniq", — dedi u RIA Novosti’ga.
"Fikrimcha, Rossiyaga joriy tashrifi davomida O'zbekiston prezidenti Moskva bilan munosabatlarning ma`lum darajasini saqlab qolish niyati va iqtisodiyot va xavfsizlik sohalarida hamkorlikning mavjud ko'rinishlarini asrab qolish xohishini namoyon etsa kerak", — deya qo'shimcha qilgan Mendkovich.
Terrorchilikka qarshi kurashda muhim sherik
Bir tomondan do'stlik haqida gapirib, boshqa tomondan o'ta yaqin integratsiyaga shoshilmaydigan sherik bilan nima borasida kelishish mumkin? Ekspertlarning fikricha, xavfsizlik masalalari eng birinchi navbatda bo'lmog'i lozim.
"Strategik sohada O'zbekiston juda muhim hamkor, chunki u Markaziy Osiyoning qoq markazidan joy egallagan. Biroq u yerda Afg'oniston va Yaqin Sharqdagi og'ir vaziyatlar tufayli ko'plab xatar va tahdidlar mavjud", — deya ta`kidladi Kazantsev.
"O'zbekiston hukumati yillar mobaynida o'z hududida ekstremizmga qarshi faol kurash olib bormoqda va bu bilan minataqaning barqarorlashuvi va Afg'oniston bilan chegaralarning mustahkam bo'lishiga erishib kelmoqda. Bu nuqtai nazarda O'zbekiston — avvalo xalqaro terrorizm va diniy ekstremizmga qarshi kurashda barqarorlik va xavfsizlikni ta`minlovchi sherik hisoblanadi", — dedi u.
Mendkovichning fikricha, umumiy tutashuv nuqtalari haqida gapirilsa, gap avvalo xavfsizlik masalalariga borib taqaladi.
"Hanuzgacha biz afg'on tahdidini — Afg'oniston hududidan kelayotgan ekstremizm va terrorizm xavfini bartaraf eta olganimiz yo'q, bu masalada Markaziy Osiyoning Afg'oniston bilan chegaradosh davlatlarining barchasi bahamjihat hamkorlik qilmog'i zarur. Ular sirasiga, albatta, O'zbekiston ham kiradi. Bu masalada muloqot va harakatlarni muvofiqlashtirish, chegaralarni himoya qilish uchun birgalikdagi qandaydir choralar talab etiladi", — dedi u.
Iqtisodiy realizm
Shubhasiz, Mirziyoyevning Moskvaga tashrifi davomida iqtisodiyot masalalari ham muhokama etiladi. Kutilishicha, tashrif yakunlari bo'yicha hukumatlararo, idoralararo va tijoratga oid hujjatlar imzolanadi.
Lekin ilgariroq O'zbekiston Rossiya bilan 2016 yilda 2015 yiladgiga nisbatan 5 foizga — 4,2 milliard AQSh dollarigacha kamaygan tovar aylanmasi hajmini sezilarli oshirish haqida bayonot bergan edi. O'zbekiston bosh vaziri o'rinbosari Rustam Azimov o'zbek korxonalari RFga yengil va yuk avtomobillari, avtobuslar, kimyo va neft-kimyo mahsulotlari, tekstil va charm-poyafzal mahsulotlari, maishiy texnika, kabel-o'tkazgich mahsulotlari, qurilish materiallari yetkazishni sezilarli tarzda oshirishi mumkinligi haqida gapirgan edi.
Uning so'zlariga ko'ra, O'zbekiston, o'z navbatida, Rossiyadan ishlab chiqarish-texnik maqsadlardagi mahsulotlar, jumladan, neft, metall prokati va quvurlar, taxta va yog'och mahsulotlari, turli mexanik va elektr uskunalari, kimyoviy sanoat mahsulotlari, qog'oz mahsulotlari, farmatsevtik preparatlar, maxsus transport vositalari va boshqalarni xarid qilishga tayyor.
Rossiya Federatsiyasi hukumati matbuot xizmati O'zbekiston MDH mintaqasida Rossiyaning asosiy savdo-iqtisodiy sheriklaridan biri hisoblanishini aytib o'tgan edi. "Rossiya Federatsiyasi 2016 yil yakunlariga ko'ra, tashqi savdo aylanmasidagi 17,2 foiz ulushi bilan O'zbekistonning barcha savdo sheriklari isida ikkinchi o'rinni egallaydi. Noqulay tashqi kon`yunkturaga qaramasdan, 2016 yilda davlatlar ikki tomonlama savdoning tabiiy hajmini saqlab qolishga, bir qator ba`zi sohalarda esa sezilarli o'sishga ham erishgan", — deyiladi xabarda.
Ikki mamlakat energetika sohasida ham faol hamkorlik qilmoqda. RF vazirlar mahkamasi matbuot xizmatining xabariga ko'ra, umumiy investitsiyalari hajmi 5 milliard dollar bo'lgan "LUKOYL" O'zbekistondagi eng yirik xorijiy investor hisoblanadi.
Bundan tashqari, Rossiyaning boshqa bir kompaniyasi — "Gazprom" yaqinda O'zbekistondan keyingi besh yilda tabiiy gaz xarid qilish bo'yicha Toshkent bilan kelishuvga erishgan. Ilgariroq, "Gazprom" 2016 yil yakunlariga ko'ra sotib olingan 6,2 milliard metr kub gaz o'rniga 2017 yilda 5 milliard metr kub sotib olishi xabar qilingan edi. Gas Project Development Central Asia (Gazprom International’ning sho'`ba strukturasi) va O'zbekneftgazning yana bir loyihasi doirasida Ustyurtdagi konlardan gaz qazib olishni boshlash rejalashtirilmoqda. Loyihaga ko'ra, yaqin 10 yil ichida 1,5 milliard metr kub gaz va 76 ming tonna kondensat qazib olish quvvatlari yaratiladi. Inverstitsiyalar hajmi 700 million AQSh dollarini tashkil etishi mumkin.
Behruz 2017-04-04
